برای مشاهده تصاویر، باید ابتدا وارد سایت شوید، یا در سایت ثبت نام رایگان کنید.
پونه ترابی / نشست تخصصی
برای دیدن محتوای پنهان، ابتدا
ورود
کنید، یا در سایت
ثبت‌نام رایگان
کنید!
در نظام‌های پرداخت با حضور مدیر نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی، معاون بین‌الملل بانک مرکزی، مدیرعامل شرکت شاپرک، عضو هیات مدیره بانک خاورمیانه، معاون فناوری اطلاعات بانک رفاه کارگران، مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیک پارسیان و مدیرعامل جیبیت برگزار شد و طی آن مباحث مهم در زمینه چالش‌های نوآوری، وضعیت کنونی و آینده نوآوری در نظام‌های پرداخت و نقطه آغاز تحولات مورد بررسی قرار گرفت.به گزارش راه پرداخت،
برای دیدن محتوای پنهان، ابتدا
ورود
کنید، یا در سایت
ثبت‌نام رایگان
کنید!
، مدیر نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی، در نشست تخصصی نوآوری در نظام‌های پرداخت که در حاشیه برای دیدن محتوای پنهان، ابتدا
ورود
کنید، یا در سایت
ثبت‌نام رایگان
کنید!
برگزارش شد، با بیان اینکه از صنعت پرداخت تحت عنوان vuca یاد می‌شود، اظهار کرد: «محیط این پدیده به شدت تغییر داشته و پایداری چندانی ندارد، به همین دلیل با عدم اطمینان زیادی در بخش‌های مختلف این پدیده مواجه هستیم و محیط آن پیچیده، ناشناخته و مبهم است. صنعت پرداخت جزو vuca است زیرا رفتار بخش عمومی جامعه و تکنولوژی‌هایی که این صنعت را متحول می‌کند، احتمال پیش‌بینی آن را کاهش می‌دهد.»او با تاکید بر اینکه در صنعت پرداخت با ترندها و روندهای متحول‌کننده مواجه هستیم، گفت: «در اوایل شکل‌گیری این
برای دیدن محتوای پنهان، ابتدا
ورود
کنید، یا در سایت
ثبت‌نام رایگان
کنید!
در حدود ۱۲ سال قبل، تلفن هوشمند به این شکل وجود نداشت و این نشان می‌دهد در فناوری‌ها با شرایط مشابهی مواجه هستیم که می‌تواند صنعت پرداخت را متحول کند.»دبیر نشست تخصصی نوآوری در نظام‌های پرداخت افزود: «صنعت پرداخت در عین حال که رویکرد توسعه تدریجی را در دنیا حفظ کرده است، گردش مالی بالایی دارد و نخستین جایی که هر فناوری صنعتی می‌شود، خود را در حوزه‌های پولی و بانکی و به ویژه در پرداخت نشان می‌دهد.»
مانی‌یکتا در ادامه با بیان اینکه پیشران‌های صنعت از سه جنبه بررسی می‌شود، توضیح داد: «بر اساس گزارش اکسچنجر در سال ۲۰۲۳، از جمله منابعی که باعث تحول می‌شود، کشش بازار است؛ در افزایش سرعت انتقال وجوه در سطح بین‌الملل با زیرساخت‌هایی مواجه هستیم که در کوتاه‌ترین زمان ممکن انتقال وجوه را فراهم کند.»
او ادامه داد: «دغدغه‌هایی که سرویس‌دهندگان این حوزه دارند، شامل امکان ظرفیت‌سازی برای توسعه خدمت بدون محدودیت جغرافیایی و زمان برای حفظ دسترس‌پذیری خدمات در چند قاره می‌شود. در کنار کشش بازار و نیازمندی خدمت دهندگان، چالش‌های رگولاتوری و اینکه رگولاتور چگونه خود را با شرایط منطبق می‌کند نیز مطرح است.»
مدیر نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی با بیان اینکه در کنترل محرک‌ها با فناوری‌هایی مواجه هستیم که به صورت موازی از پیشران‌ها استفاده می‌کنند، عنوان کرد: «هدف این است که به یک خدمت جامعه عمل بپوشانند؛ از سوی دیگر قبل و بعد از ظهور فناوری‌ها شاهد تحول هستیم. در این راستا بلاکچین، پرداخت مبتنی بر اشیا، IOT و… ما را به ابزارهایی نزدیک می‌کند که امکان پرداخت ساده‌تر را در اختیار کاربران قرار می‌دهد.»
مانی‌یکتا با تاکید بر اینکه معماری مبتنی بر سرویس، این امکان را فراهم کرده است که فضای پرداخت از فضای بانکی جدا شود، گفت: «هوش مصنوعی درحال تحول شرایط است. هرچه یادگیری ماشین توسعه پیدا می‌کند، کیفیت خدمات پردات متحول می‌شود.»
او در ادامه با اشاره به روندهای پیش روی صنعت پرداخت، اظهار کرد: «برخی ار روندها که در سال‌های آینده شاهد آن خواهیم بود در بسیاری از کشورهای پیشرفته آغاز شده است. بنابراین رگولاتور باید بتواند یک چهارچوب منطقی تعریف کند و صنعت باید نسبت به آن آگاه باشد، زیرا مرزها در حوزه پرداخت برداشته می‌شوند.»
دبیر نشست تخصصی نوآوری در نظام‌های پرداخت افزود: «یکی از روندها بلاکچین است که با استفاده از فناوری DLT و تبلور آن در حوزه‌های مختلف، بانک مرکزی را با مفاهیم جدید از جمله پول دیجیتال مواجه کرده است. همچنین با وجود پرداخت‌های نفربه‌نفر شاهد این موضوع هستیم که واسط‌های پرداخت بانک‌ها و خدمت‌دهندگان حوزه پرداخت درحال از بین رفتن هستند. از سوی دیگر با توسعه توکن‌های پرداخت در دنیا وزن p2p درحال افزایش است. تاکید روی ابزارهای بایومتریک برای دقت در افزایش هویت و خدمات امن‌تر و ساده‌تر به کاربران، شکل‌گیری ابزارهای پرداخت غیرتماسی یا غیررایج از سال ۲۰۱۵، یکپارچه شدن هوش مصنوعی در صنعت پرداخت با دو انگیزه افزایش کیفیت ارائه خدمات در حوزه پرداخت و افزایش دقت و امنیت و مقابله با جرایم در حوزه پرداخت و تنظیم‌گری در حوزه پرداخت موجودیت جدید را وارد فضای پرداخت کرده است اما رگولاتورها بخش زیادی از تنظیم‌گری را در ابزارهای زیرساختی نهادینه کردند.»
مانی‌یکتا در ادامه درمورد پیش‌بینی‌ها نیز توضیح داد: «در ۱۰ سال آینده توسعه پول دیجیتال بانک مرکزی یکی از ملاحظات مطرح در سطح لوکال و جهانی خواهد بود. یکی از چالش‌های صنعت پرداخت در ۱۰ سال آینده در حوزه حریم خصوصی است، چراکه حجم داده روزبه‌روز در صنعت پرداخت در دنیا افزایش پیدا می‌کند و افزایش دقت نظر و امنیت به یک چالش تبدیل خواهد شد. زنجیره ارزش صنعت پرداخت بر اساس داده، فناوری‌های دفترکل توزیع شده زیربنای شبکه پرداخت‌های ٰپرسرعت و متصل در سطح جهانی، گسترش پرداخت‌های بدون تماس و…از جمله اتفاقای است که طی ۱۰ سال آینده رخ خواهد داد.»
برای دیدن محتوای پنهان، ابتدا
ورود
کنید، یا در سایت
ثبت‌نام رایگان
کنید!
او در با طرح این سوال که چه باید کرد، توضیح داد: «هماهنگ‌سازی بین نهادی و تدمین سیسات‌های یکپارچه از طریق رگولاتوری واحد، تذوین چارچوب‌هایی برای فعالیت در زمینه خدمات بانکداری باز، رمزارز، احراز هویت الکترونیک، تدوین چارچوب برای بسترسازی و توسعه REGTECH و SUBTECH، بازنگری مقررات و توسعه رویکرد OPEN DATA از جمله اقداماتی است که باید انجام شود.»
زیست‌بوم پرداخت‌های دیجیتال ایران بالغ و کارآمد است
در ادامه محسن کریمی، معاون بین‌الملل بانک مرکزی درمورد واکنش بانک‌های مرکزی به تحولات پرداخت در عرصه داخلی و بین‌المللی توضیح داد: «بانک‌های مرکزی نسبت به تحولات پرداخت پسیو و بازدارنده است زیرا این بانک‌ها نگران از بین رفتن نظم موجود هستند. اما واقعیت صنعت نشان می‌دهد که حتی فناوری برهم‌زننده نیزبه دنبال ایجاد نظم جدید هستند. در عرصه بین‌الملل شاهد این موضوع هستیم که ابزارهای پرداخت محدود و انحصاری بوده و هست. در چند سال گذشته نظام بانکداری بین‌الملل در دنیا شکل گرفته است و برخی از تعادل موجود حداکثر استفاده را می‌کنند و مایل نیستند نظم موجود برهم بخورد.»
او ادامه داد: «ایران از جمله کشورهایی است که از تعادل موجود آسیب می‌بیند زیرا درگیر تحریم است. از آنجایی که ابزارهای پرداخت انحصاری هستند باید این موضوع مورد بررسی قرار بگیرد که بانک مرکزی به عنوان بخشی از حاکمیت باید سرکوب کننده باشد یا خیر؟ تفکیک واکنش در مقابل فناوری‌ها و ابزارهای پرداخت در عرصه بین‌الملل و داخلی سخت است. بانک مرکزی باید از قبل وارد تحولات شده و تعیین تکلیف کند که چه باید کرد و چه کسی می‌خواهد تنظیم‌کننده باشد؟»
معاون بین‌الملل بانک مرکزی با تاکید بر اینکه باید از زیست‌بوم پرداخت‌های دیجیتال ایران که بالغ و کارآمد است حداکثر استفاده را در مناسبات بین‌المللی برد، گفت: «هم باید خود را با استانداردها همراه کرده و عقب‌ماندگی در حوزه برخی استانداردها را جبران کنیم و هم برای کشور خلق ارزش انجام دهیم. در غیر این صورت تحت سلطه خواهیم ماند. زیست بوم این‌حوزه در ایران به بلوغ رسیده و دارای ثروت ملی در این حوزه هستیم. باید امکانات را به کار بگیریم و در تحولات نقش آفرین باشیم.»
کریمی افزود: «به عنوان بانک مرکزی باید به این موضوع توجه کنیم که هر فناوری امکانی برای رگولاتوری هوشمند، سریع و کارآمدتر را فراهم می‌کند. اگر غیر از این فکر کنیم جز سرکوب کار دیگری انجام نمی‌دهیم، حمایت از این فناوری‌ها در بعد داخلی به عنوان کمک و ابزاری برای سهولت ارایه خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
صورت‌های مالی شرکت‌های PSP رو به افول است
در ادامه این نشست، فرهاد فائز، مدیرعامل شرکت شاپرک با تاکید بر اینکه هرکاری که از نظر اقتصادی توجیه نداشته باشد دچار فرسایش و رکود خواهد شد، عنوان کرد: «صنعت پرداخت کشور به این معضل گرفتار شده است و این درد باید درمان شود. در شبکه پرداخت ماهیانه هزار همت پول جابه‌جا می‌شود درحالی که کارمزدی که دریافت می‌شود فقط یک همت است، یعنی یک در هزارم! درآمدی که از بعد پرداخت در دنیا ساخته می‌شود ۵۰۰ میلیارد دلار است درحالی که این رقم در کشور به ۳۰۰ میلیون دلار در سال هم نمی‌رسد. در کشور ما زمانی که بحث درآمد مطرح می‌شود همه می‌گویند قیمت نباید افزایش پیدا کند و اجازه نمی‌دهند.»
وی ادامه داد: البته اتفاق خوبی درحوزه پرداخت کارمزد در دو مرحله رخ داد، به طوریکه در مرحله نخست قرار شد هر فردی پایانه داشت به طور متوسط ۳۰۰۰ تومان کارمزد و در مرحله دوم ۵۰۰۰ تومان کارمزد پرداخت کند اما این ارقام نیز ناچیز است. یک شرکت PSP باید چندماه خدمت ارایه کند تا پول کارمزد را پرداخت کند؟ این موضوعات باعث می‌شود چرخ‌های صنعت به خوبی نچرخد.
مدیرعامل شرکت شاپرک با بیان اینکه صورت‌های مالی شرکت‌های PSP رو به افول است، عنوان کرد: این شرکت‌ها در حوزه سخت افزار به تقویت نیاز دارند درحالی که منابع مالی ندارند. در این میان برخی شرکت‌های پرداخت برای جذب بازار رفتارهای عجیلی از خود نشان می‌دهند، برای مثال کش‌بک می‌کنند و کارمزد ربا برمی‌گردانند؛ البته مرام‌نامه‌ای امضا کرده‌اند که این کار را انجام ندهند اما هنوز مشاهده می‌شود.
فائز ادامه داد: اساس ضوابط تاسیس PSP به یک همت سرمایه نیاز دارد با این حال این حوزه همچنان متقاضی دارد. در کشور دو روش پرداخت حضوری و غیرحضوری وجود دارد و مردم به ان خو کرده‌اند. یکی از روش‌ها مبتنی بر دیتابیس است که می‌توانیم آن را به سمت تراکنش بارکددار ببریم. رگولاتور باید سخت‌گیری‌ها را کاهش دهد.
وی با بیان اینکه در زمینه کشف تخلف و تقلب در سیستم بانکی و پرداخت رشد کافی نداشتیم، عنوان کرد: یکی از دلایل این موضوع وجود تحریم‌ها بوده که باعث شده است شرکت‌های صاحب ایده نتوانند وارد کشور شوند.
بانکداری باز یکی از انتظارات سیستم بانکی و شرکت‌های فناری است
علیرضا لگزایی، عضو هیات مدیره بانک خاورمیانه نیز در این نشست با بیان اینکه سیستم بانکی و در راس آن بانک مرکزی در دو دهه گذشته در حوزه توسعه فناوری‌های نو در مقایسه با سایر دستگاه‌ها و صنوف اقتصادی و صنعتی فاصله معناداری داشتند، گفت: همانطور رییس کل بانک مرکزی اشاره کرده است، گردش پول برای سیستم بانکی مهم و فاکتور با اهمیتی است. نظام پرداخت در جامعه اثرگذار است؛ هر کسب‌وکاری که با حوزه پرداخت سروکار دارد باید به صورت مستمر خود را ارزیابی کرده و در صورت نیاز مدل کسب‌وکار را اصلاح کند. به دلیل محدودیت‌های رگولاتور فاصله زیادی بین تطبیق رگولاتور با کسب‌وکارها وجود دارد.
وی ادامه داد: بانک مرکزی برخی کشورهای پیشرفته سندباکس طراحی کرده و در اختیار فین‌تک‌ها قرار داده‌اند. این موضوع به چابکی زیاد و لجستیک تخصصی و فنی قوی نیاز دارد. اما اگر بانک مرکزی از این منظر به نوآوری نگاه کند، در سال‌های آینده سرعت همسوسازی رگولاتوری با فناوری مالی بیشترمی‌شود.
عضو هیات مدیره بانک خاورمیانه با بیان اینکه P2P لندینگ خارج از سیستم بانکی راه افتاده است، گفت: در سیستم بانکی نیز بانک مرکزی برای نخستین مرتبه به اشخاص حقیقی اجازه داد در بستر و چارچوب به یکدیگر تسهیلات دهند. BNPL ها قبلا فن‌تک خودشان را داشتند اما اکنون به بانک‌ها مراجعه می‌کنند. بانکداری باز یکی از انتظارات سیستم بانکی و شرکت‌های فناری است که اگر نسخه اولیه آن ابلاغ شود و اگر بحث سندباکس که شاه کلید است زودتر راه‌اندازی شود، کمک زیادی خواهد کرد. یکی‌از دلایلی که رگولاتور با سرعتی که انتظار می‌رود به قانون‌گذاری نمی‌رسد این است که درگیر عملیات شده است.
بررسی چالش‌های صنعت پرداخت
در ادامه حبیب‌اله اژدهاکش، معاون فناوری اطلاعات بانک رفاه کارگران با تاکید بر اینکه مهم‌ترین چالشی که در صنعت پرداخت با آن مواجه هستیم، تضاد منافع بازیگران است، توضیح داد: یکی‌از بازگیران کلیدی در حوزه پرداخت PSP است. چالش بعدی محدودیت‌هایی است که روی سقف تراکنش‌ها اعمال می‌شود. زیرا با واقعیت میدانی سازگاری ندارد و نتیجه آن نوآوری‌های زیرزمینی می٬شود. البته تراکنش‌های خرید از پنجا تا صد افزایش یافت اما واقعیت مشتریان فراتر است. باید بررسی شود دلیل اعمال این محدودیت چه بودخه است؟
وی ادامه داد: چالش بعدی پرداخت‌های مبتنی بر کارت است. هزینه صدور هر کارت بین ۳۰ تا ۳۵ هزار تومان است درحالی که مشتری فقط ۵۰۰۰ تومان پرداخت می‌کند. به همین دلیل هر زمان مشتری کارت خود را گم کند اهمیتی ندارد و به راحتی برای دریافت کارت جدید اقدام می‌کند. درحالی که در این میان موضوعات زیست محیطی و مصرف نامتعارف ثروت ملی نیز مطرح است. باید دید چه باید کرد که کارت کمتر مورد استفاده قرار بگیرد. چالش بعدی این است که صحبت از نوآوری کرده و مناقصه خرید پوز برگزار میکنیم، هر مغازه پنج تا شش دستگاه پوز دارد؛ چگونه می‌توان این چالش را برطرف کرد؟
معاون فناوری اطلاعات بانک رفاه کارگران با بیان اینکه چالش بعدی مصرف بی رویه کاغذ رول است، اظهار کرد: سالانه بیش از ۶۰ درصد برای تراکنش‌های ریزمقدار هزینه می‌شود. چالش بعدی سرویس دهندگان غیربانکی هستند. در شش ماه نخست سال، ۶۲۰۰ دقیقه قطعی پیامک توسط یکی از اپراتورها صورت گرفت، کسی هم نسبت به آن واکنش نشان نداد و مردم از چشم سیستم بانکی دیدند.
اژدهاکش در ادامه با تاکید بر اینکه یکی دیگر از چالش‌های موجود مهاجرت متخصصان فناوری اطلاعات است، عنوان کرد: طی سال‌های گذشته ۳۲ نفر از بهترین نیروها مهاجرت کردند. در حوزه پرداخت شاهد تحولات فناورانه هستیم اما اما باز هم پوز و تراکنش مبتنی بر کارت قالب است. پرداخت مبتنی QRکد نیز فراگیر نشد. در بانک رفاه BNPL وجود دارد که توسط آن یک میلیون و ۲۰۰ هزار خرید تسهیل شد.
دوگانگی در بحث قانون‌گذاری
مجید هادی، مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیک پارسیان (تاپ) با تاکید بر اینکه ایرانی‌ها در حوزه تحول دست زیادی بر آتش دارند، اظهار کرد: برای مثال راه اندازی کانال سوئد به داریوش هخامنشی برمی‌گردد، مثال دیگر نیز قنات‌های یزد است که مردم در سال‌های قبل توانستند راه آب را از طبیع خشک یزد که مشابه رگولاتور است باز کنند. بنابراین می‌توان نوآوری را ادامه داد. نوآوری‌های متحولانه خارج از صنعت رخ می‌دهد. ما شرایط بین‌المللی و شرایط کشور را مشاهده کردیم و باید از دید داخلی آسیب شناسی کنیم که چرا رگولیشنی که انجام دادیم به سرانجام نرسیده است؟
وی با تاکید بر اینکه در بحث قانون‌گذاری و نظارت دوگانگی وجود دارد، گفت: نظارت اکتیو اما قانون‌گذاری پسیو است. نظارت در دنیا به اکتیوی ایران نیست، ما اجازه خلق ارزش را از ابتدا نمی‌دهیم و این دغدغه ما و فین‌تک است که اجازه تغییر نخواهیم داشت مگر اینکه خارج از رگولیشن باشد؛ در این شرایط نباید انتظار داشت که PSP نوآوری داشته باشد. رمزارز خارج از فضا آمد و در یک فضای خاکستری حرکت می‌کند اما اگر بانک وارد شده بود باید به هزار نفر جواب پس میداد.
باید به افرادی که تحت رگولیشن هستند اجازه نفس کشیدن داد
مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیک پارسیان (تاپ) نیز در این نشست درمورد میزان صرف کاغذ رول اظهار کرد: هزینه کاغذ صنعت پرداخت بیش از یک همت در سال است و حذف کاغذ در دستور کار رگولاتور قرار دارد اما در کشورهای دیگر شاهد آن هستیم که حتی برای ۵۰ سنت نیز کاغذ می‌دهند. یکی از دغدغه‌هایی که باید حل شودفاصله گرفتن زیاد از استانداردهای بین‌المللی است. بانک مرکزی در اسفند سال ۱۳۹۶ همایشی در کیش برگزار کرد که در آن همایش مشخص شد فاصله با استانداردهای بین‌المللی زیاد است.
هادی در ادامه با تاکید بر اینکه بهترین راه برای توسعه فضای نوآوری این است که نوآوری را از حالت اکتیو به پسیو تغییر دهیم، گفت: باید به افرادی که زیر رگولیشن هستند اجازه نفس کشیدن داد. یکی از چالش‌های بحث مصرف بالای کاغذ، حذف بیش از اندازه اسکناس است. کشورهای دیگر مثل ما اسکناس و سکه را حذف کردند یا نه؟ چرا نه؟ ما افتخار میکنیم که پرداخت‌هایمان به صورت الکتریکی است، پایانه می‌خریم، مناقصه برگزار میکنیم. حتی یکی از مشتریان شعب را مامور کرده روزی یک و نیم پایانه بازاریابی کند.
وی تاکید کرد: باید همه پارامترها را کنار هم دید. ولی نعمت ما بانک است و بانک‌ها هنوز در سود سپرده باهم رقابت می‌کنند. این فضاها بهم مرتبط است و همگی باهم باید اصلاح شود.
در ادامه محمدمهدی شریعتمدار، مدیرعامل جیبیت با بیان اینکه ترندهای جهانی تکنولوژی درحال حاضر با تلفن همراه و در آینده از هر طریقی قابل دسترس هستند، عنوان کرد: اگر هوشیار نباشیم کلان روندهای زیادی در حوزه مالی و پرداخت خواهیم داشت. در حوزه تبادلات قبلا محدودیت وجود داشت اما اکنون کارنسی و مکان مهم نیست و تبادلات بین کشورها با سرعت بالا و نرخ پایین تبادل رخ می‌دهد.
وی به این سوال که چه کسی تحولات را ایجاد می‌کند پاسخ داد: کسی که تحولات را ایجاد می‌کند یا شرکت‌های بزرگ فناوری در دنیا از جمله آمازون هستند یا شرکت‌های کوچک که نقطه‌ای پیدا کرده و وارد بازار می‌شوند. در کشور ما نظام‌های پرداخت انقدر قوی، ارزان و انحصاری نگه داشته شده است که ضعف ریزش ارزش پول را پوشش دهد اما روند جهانی کریپتوکارنسی اجازه تکرار آن را نمی‌دهد. از سوی دیگر آگاهی عمومی مردم نسبت به ارزش پول بیشتر شده است.
مدیرعالم جیبیت ادامه داد: در یک جمله اگر بازیگرانی نداشته باشیم که بتوانند در تحولات بزرگ فناوری زیرساخت‌ها را فراهم کنند آسیب جدی خواهیم دید.
تحول از کجا اغاز می‌شود؟
در پایان مانی‌یکتا این سوال را طرح کرد که تحول باید از کجا آغاز شود؟
کریمی به این سوال پاسخ داد: برای شروع هرکسی باید از خودش آغاز کند. بانک مرکزی باید در حوزه هایی که بخش خصوصی قادر به کار هستند دست از تصدی‌گری برداردو
پاسخ فائز از این قرار بود که: مباحث اقتصادی و حل‌و‌فصل کردن و رگولیشن باعث تحول می‌شود.
به گفته لگزاییُ از منظر بنگاهی اولین گام تحول و تغییر نگرش در مدل کسب‌وکار است.
اژدهاکشنیز به این سوال اینطور پاسخ داد که زمانی که نوآوری نواپری سمت ما می آید شهید می‌شود. زیرا اقداماتی انجام می‌دهیم که با نوآوری در تضاد است.
هادی نیز پاسخ داد: هرکدام از ما باید نوآوری را از خودمان شروع کنیم البته با ضریب تاثیرگذاری متفاوت.
به گفته شریعتمدار نوآوری حاصل سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در حوزه پژوهش است.
برای دیدن محتوای پنهان، ابتدا
ورود
کنید، یا در سایت
ثبت‌نام رایگان
کنید!
منبع: راه پرداخت
